Elektrownie jądrowe w Szwecji

Przez lata temat energetyki jądrowej był kontrowersyjny, wzbudzał zainteresowanie i zarazem obawy dotyczące bezpieczeństwa. Tym niemniej w Europie funkcjonuje obecnie kilkadziesiąt elektrowni jądrowych. Liderem w produkcji tej formy energii niezmiennie pozostaje Francja, a na liście przodujących państw znajdują się także Hiszpania, Belgia i Szwecja. Jak wygląda sytuacja związana z energią jądrową w jednym z najbardziej proekologicznych krajów w Europie – Szwecji?

1.1.Szwedzki system energetyki jądrowej

Historia energetyki jądrowej w tym kraju sięga lat 50. XX wieku, kiedy uruchomiono pierwszy eksperymentalny reaktor R1 i powołano organizację, zajmującą się badaniami AB Atomenergi^[1]. Jedną z głównych przyczyn decyzji o wprowadzeniu energii jądrowej było dążenie do uniezależnienia się od ropy naftowej, od której Szwecja była wtedy zależna w 75% całkowitego zużycia energii.

Zgodnie z raportem „Nuclear Power in Sweden” od World Nuclear Association, dzisiaj Szwecja eksploatuje sześć reaktorów jądrowych, które dostarczają około 40% krajowej energii elektrycznej^[2]. Jedna z trzech funkcjonujących elektrowni jądrowych, Forsmark, jest zlokalizowana na wschodnim wybrzeżu w środkowej części Szwecji, a Oskarshamn i Ringhals – na południu kraju.

Szwedzki producent energii elektrycznej Vattenfall, którego właścicielem jest państwo, posiada i obsługuje reaktory jądrowe. Z kolei do przedsiębiorstw zagranicznych działających w Szwecji zalicza się niemiecki gigant energetyczny Uniper oraz Fortum z Finlandii. Strålsäkerhetsmyndigheten (SSM), Urząd ds. Bezpieczeństwa Radiacyjnego, jest odpowiedzialny za kontrolę elektrowni, ma pełny wgląd w ich działalność operacyjną i ponadto ma prawo do wygaszenia reaktorów^[3]. Zarządzaniem odpadami po elektrowniach jądrowych i ich utylizacją zajmuje się Svensk Kärnbränslehantering Aktiebolag (SKB).

1.2. Społeczne podejście do tematu energii jądrowej

Priorytetem Szwecji jest regularne monitorowanie swoich obiektów. Niemniej jednak obawy społeczeństwa o środowisko i zdrowie publiczne, w tym również związane z możliwością wypadków, pozostają i są źródłem niezliczonych debat. Wypadki jądrowe takie jak katastrofa w Czarnobylu (1986 r.), Three Mile Island (1979 r.) oraz katastrofa w Fukushimie (2011 r.) przypominają o potencjalnych zagrożeniach. Warto zauważyć, że to pracownicy szwedzkiej elektrowni Forsmark pierwsi zidentyfikowali katastrofę czarnobylską i poinformowali o zagrożeniu radioaktywnym, nadchodzącym ze ZSRR^[4].

Po wypadku w Three Mile Island, rząd Szwecji w 1980 roku przeprowadził referendum, na którym wybrano opcję eksploatacji istniejących i planowanych elektrowni jądrowych, ale zakazano budowy nowych. Zakładano etapowe odejście od zastosowania energii jądrowej do 2010 roku, natomiast w 2010 roku rząd zrezygnował z tej polityki. W 2014-2015 latach powrócono do tematu, między innymi z powodu aktywnej działalności partii Zielonych, która powstała tuż po referendum i od tamtej pory popiera zamykanie reaktorów^[5]. Do 2040 roku miałyby zostać wygaszone i te starsze, i te nowsze w dążeniu do miksu energetycznego, składającego się z hydroenergetyki, OZE. Wśród już nie eksploatowanych instalacji są np. dwa reaktory w EJ Barsebäck, zlokalizowane blisko Kopenhagi, bloki 1 i 2 Oskarshamn i elektrownia Ågesta, na południe od Sztokholmu. Obecnie znajdują się na etapie procesu likwidacji^[6].

1.3. Plany na przyszłość

Świat kojarzy Szwecję ze zrównoważonym rozwojem. W XXI wieku państwo kładzie duży nacisk na regulacje, aby działania na rzecz ochrony środowiska stały się normą w szwedzkim

społeczeństwie. Na podstawie danych Uniper, 98% całej energii elektrycznej produkowanej w Szwecji jest wolne od emisji gazów cieplarnianych. Przełomowym momentem w 2023 roku była decyzja szwedzkiego parlamentu o zmianie kursu, ponieważ hasło, przekształcone z “100% odnawialnej” produkcji energii elektrycznej do 2040 roku na “100% bezemisyjnej”, umożliwi budowę nowych obiektów energetyki jądrowej. Wizyta dyrektora generalnego Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (IAEA) Rafaela Mariano Grossi w sierpniu 2023 roku w Sztokholmie potwierdziła poparcie dla tych działań^[7]. Spotkanie z ministrem spraw zagranicznych Szwecji Tobiasem Billstromem, ministrem klimatu i środowiska Rominą Pourmokhtari, a także szefami Vattenfall, SSM i SKB miało zaakcentować ważność zrównoważonego rozwoju. Istotną kwestią, poruszoną przez Grossi i dyrektora Vattenfall, Annę Borg, było wdrażanie małych reaktorów modułowych (SMR)^[8]. Szwecja zaczęła analizować możliwość realizacji nowego projektu nuklearnego, który mógłby przyczynić się do osiągnięcia inicjatywy zero waste.

Ze złożoności historii energetyki jądrowej w Szwecji i niejednokrotnych zmian polityki w tym obszarze wynika, że jest to temat zdecydowanie warty uwagi. Z powodu ambitnych planów dotyczących budowy kolejnych reaktorów, takich jak SMR, rząd Szwecji zmierzy się z wyzwaniami, stojącymi na drodze do realizacji nowego kursu. Chodzi nie tylko o gospodarowanie odpadami radioaktywnymi, które wymagają długoterminowego składowania, ale też o obawy dotyczące bezpieczeństwa, które mogą występować na większą skalę, mimo zapewnionych zaawansowanych technologii i procedur. Jeszcze jedną kontrowersją mogą się okazać inwestycje, skierowane na rozwój właśnie tej formy energii. Wydaje się, że w świetle tak dynamicznego rozwoju OZE, pytanie o przyszłość energetyki jądrowej w Szwecji pozostaje otwarte.