Inwazja Rosji na Ukrainę w dużym stopniu zaburzyła porządek międzynarodowy. Zdecydowana większość krajów potępiła działania Kremla. Niektórzy przywódcy zadeklarowali poparcie Rosji lub poprzez wymowne milczenie dają cichą aprobatę ich działaniom. Grupa BRICS powstrzymała się od opowiedzenia po jednej ze stron, lecz pozostaje w bliskich relacjach z Federacją Rosyjską. W takim razie warto sobie zadać pytanie czym właściwie jest BRICS? Czy dzięki współpracy w ramach grupy, Rosja jest w stanie uniknąć klęski gospodarczej, a Chiny staną się największym graczem na arenie międzynarodowej?
Źródło: brics2021.gov.in
Ewolucja grupy
Pierwotne pojęcie BRIC powstało w wyniku połączenia pierwszych liter nazw krajów wchodzących w skład grupy: Brazylii, Rosji, Indii i Chin. W 2003 roku eksperci z amerykańskiego banku Goldman Sachs przedstawili prognozy mówiące o tym, że do połowy XXI wieku wymienione wyżej kraje będą należeć do ścisłej czołówki na arenie międzynarodowej pod względem rozwoju gospodarczego. W 2006 roku sformalizowano grupę podczas pierwszego Spotkania Ministrów Spraw Zagranicznych BRIC, w tle szczytu ONZ w Nowym Jorku. W 2009 roku doszło do pierwszego oficjalnego szczytu w Jekaterynburgu, za to w 2011 roku nazwa grupy została rozbudowana o dodatkową literę za sprawą dołączenia do niej Republiki Południowej Afryki (South Africa) i od tamtej pory funkcjonuje pod nazwą BRICS. Grupa nie zamyka się na nowych członków. Dołączeniem do grupy zainteresowane są kraje takie jak Argentyna, Iran i Arabia Saudyjska. W ślad tych krajów mogą pójść kolejne, które również nie akceptują polityki Zachodu. Należy zadać sobie pytanie, o jakie dodatkowe litery może zostać rozbudowany obecny BRICS w przyszłości?
Wiele różnic, wspólne cele
Członkowie BRICS znacząco różnią się od siebie na wielu płaszczyznach. Mimo to łączy je wspólny cel: wzrost znaczenia na arenie międzynarodowej oraz zmniejszenie wpływu Zachodu na system międzynarodowy. Wspólnie dążą do stworzenia wielobiegunowego porządku świata i przeprowadzenia gruntownych reform instytucji międzynarodowych. Działając w pojedynkę, wypracowanie wskazanych postulatów byłoby niemożliwe. Z tego względu BRICS można określić mianem skutecznego narzędzia polityki zagranicznej. Często poruszanym tematem w ramach spotkań grupy jest chęć przeprowadzenia dywersyfikacji międzynarodowego systemu walutowego, a poprzez to przerwanie dominacji dolara. Główni członkowie grupy (Chiny i Indie) uważają system finansowy oparty na dolarze jako broń Zachodu przeciwko innym krajom, której użycie może mieć dotkliwe skutki dla ich gospodarek. Zgodnie z założeniami współpraca odbywa się w ramach trzech filarów: politycznego i bezpieczeństwa, ekonomicznego i finansowego, oraz wymiany kulturowej. Wg danych PISM, kraje BRICS stanowią wspólnie dużą siłę gospodarczą na arenie międzynarodowej. Razem odpowiadają za 40% światowej populacji, 28% globalnego PKB i 20% eksportu towarów. W 2014 roku powołano Nowy Bank Rozwoju, któremu udało się wesprzeć finansowo 72 projekty inwestycyjne krajów członkowskich do 2020 roku na łączną kwotę ponad 25 mld dolarów.
Państwa grupy BRICS co do zasady powinny wspierać się na różnych płaszczyznach. Sytuacja jednak jest bardziej skomplikowana. Znaczącym problemem jest duża dysproporcja gospodarcza państw. Chiny odpowiadają za ponad 70 procent siły gospodarczej grupy, przez co duża część uwagi poświęcona jest na współpracy z Pekinem. Integralności sojuszu nie sprzyjają napięcia na linii Chiny – Indie. W 2020 roku doszło do starć na granicy we wschodnim Ladakhu. Ta sytuacja doprowadziła niemal do odwołania zaplanowanego w danym roku szczytu BRICS. Warto również zwrócić uwagę na to, że rządy Chin i Indii opierają się na autorytaryzmie, przez co wszelkiego rodzaju utarczki między krajami mają duże odbicie na nastrojach społecznych. Za to Rosja ze względu na sankcje nałożone z powodu napaści na Ukrainę, zmuszona jest przekierować dostawy do Indii i Chin. Kraj przekształca się w magazyn surowców energetycznych dla swoich sojuszników i jest coraz bardziej uzależniona od wschodzących mocarstw.
Wojna się toczy, a ropa płynie nadal – ale w innym kierunku
Państwa BRICS z dystansem podeszły do wojny w Ukrainie i nie potępiły działań Rosji. Wstrzymując się od głosu dają ciche przyzwolenie na rosyjską agresję. Przedstawiają tę wojnę jako sprokurowaną ekspansją NATO na zasadzie konfliktu zastępczego między Stanami Zjednoczonymi a Rosją. Nie da się jednak ukryć, że kraje należące do BRICS odczuwają skutki wojny, chociażby poprzez wzrost cen żywności. Winą obarczają za to sankcje nałożone przez państwa zachodnie, zwiększając tym samym izolacje gospodarczą Kremla. Gospodarkę rosyjską od zapaści ratuje handel z sojusznikami.
Od 2016 roku głównym kierunkiem dostawy rosyjskiej ropy naftowej są Chiny. Od czasu wybuchu wojny w Ukrainie, tendencja zakupowa produktów energetycznych przez Chiny nie zmalała, wręcz przeciwnie. Coraz mniejsza liczba nabywców rosyjskich surowców oraz poluzowanie obostrzeń związanych z COVID-19 w Chinach, a przez to ożywienie gospodarcze kraju, przeobraziło się w gwałtowny wzrostu importu surowców z Rosji. Przy okazji wzmożonych dostaw do UE, Chiny uzupełniły narodowe strategiczne rezerwy ropy naftowej. 20 czerwca 2022 roku obiegła świat informacja, o tym że Rosja stała się największym dostawcą ropy naftowej do Chin. Federacja Rosyjska wyprzedził największego do tej pory potentata naftowego – Arabię Saudyjską. Według doniesień portalu Reuters, w lipcu 2022 roku import rosyjskiej ropy wyniósł 1,68 mln baryłek dziennie, co jest wzrostem o 7,6 procenta w porównaniu do roku ubiegłego. W tym samym miesiącu saudyjski import wynosił 1,54 mln baryłek dziennie – spadek o 1,6 procenta. Warto dodać, że w maju 2022 roku do Chin dostarczono rekordową ilość rosyjskiej ropy na poziomie blisko 2 mln baryłek dziennie. Indie również korzystają z obecnej sytuacji Kremla i atrakcyjnych cen surowców energetycznych. Tym samym Rosja została drugim co do wielkości importerem ropy do Indii, zaraz za Irakiem. We wrześniu 2022 roku import rosyjskiej ropy wyniósł 896 000 baryłek dziennie. W perspektywie kryzysu energetycznego i dynamiki wzrostu gospodarczego kraju, należy się spodziewać, że wymiana handlowa między Indiami a Rosją w najbliższym czasie nabierze tempa.
Atomowa współpraca
Inwazja Rosji na Ukrainę i spowodowane tym sankcje nałożone na agresora sieją spustoszenie w łańcuchach dostaw paliw kopalnych do Europy. Energetyka jądrowa uniknęła negatywnych skutków nieracjonalnego zachowania prezydenta Federacji Rosyjskiej, a paliwo jądrowe rosyjskiego Rosatomu dalej jest wykorzystywane na świecie. W kwestii nuklearnej warto skupić się na dwóch państwa z grupy BRICS, a mianowicie Rosji i Chinom. Rosja posiada długą historię i bogate zaplecze sektora jądrowego. Kraj ma pełny zakres technologii – od wydobycia uranu, przez jego wzbogacanie i przygotowywanie do wykorzystania, po budowę reaktorów i wytwarzanie w nich energii. Pierwsze elektrownie uruchomiono w latach 60-tych XX wieku. Obecnie na terenie Rosji pracuje 37 reaktorów o łącznej mocy 27,7 GW.
Reaktory rosyjskiej produkcji zyskały popularność wśród krajów grupy BRICS. AtomStroyExport (ASE) i Nuclear Power Corporation of India Limited (NPCIL) w 2002 roku rozpoczęły wspólnie budowę sześciu reaktorów VVER-1000 na południu Indii. Dwa reaktory zostały już przyłączone do sieci elektroenergetycznej, cztery pozostałe są w fazie budowy. Chińska Republika Ludowa (ChRL) również korzysta z rosyjskiej myśli technicznej w sektorze energetyki jądrowej i współpracują przy budowie elektrowni Tainwan w Chinach. Inwestycja realizowana jest przez ASE i China National Nuclear Corporation (CNNC), a obecnie trwają prace nad siódmym i ósmym blokiem elektrowni jądrowej. Warto nieco dokładniej przyjrzeć się chińskiej energetyce jądrowej. Jeszcze w 1990 roku w chińskim miksie energetycznym na próżno było szukać jednostek wytwórczych opartych o omawianą technologię. Państwu Środka wystarczyło nieco ponad trzy dekady, aby wybudować ponad 52 GW mocy zainstalowanej i rozpocząć projekty na kolejne 21 GW. Tak szybki rozwój sektora jądrowego w ChRL został osiągnięty po części dzięki wykorzystaniu amerykańskich reaktorów AP-1000, francuskich EPR oraz wcześniej wspomnianych rosyjskich VVER. Z biegiem czasu chiński przemysł jądrowy wypracował własne zaplecze technologiczne w postaci reaktorów: CPR-1000, HPR1000, ACPR-1000 oraz CAP-1400. Szeroka oferta modeli przyczynia się do osiągnięcia miana lidera w obszarze energetyki jądrowej na świecie, a kierując się słowami prezesa CNNC, ma się tak stać do połowy XXI wieku.
Źródło: MIKHAIL KLIMENTYEV/AFP PRZEZ GETTY IMAGES
Świetlana przyszłość BRICS?
Jak można zauważyć, nakładanie kolejnych sankcji na Rosję pogłębia integrację systemów gospodarczych krajów wchodzących w skład BRICS. Dzięki współpracy grupy, Rosja wypracowuje kolejne mechanizmy obejścia sankcji, zmniejszając negatywne skutki izolacji gospodarczej od Zachodu. Ze względu na duże dysproporcje gospodarcze państw członkowskich, dominującą rolę Chin oraz napięcia między Pekinem a New Delhi, ciężko pokusić się o stwierdzenie, że BRICS będzie przeciwwagą dla Zachodu. Mimo to państwa zachodnie powinny uważnie obserwować poczynania grupy i reagować na kolejne sposoby ominięcia sankcji przez Rosję.
Michał Grzywacz
Bibliografia:
