Prezentujemy najnowszy raport Instytutu Dyplomacji Gospodarczej, który powstał we współpracy z fundacją Temida Arts & Business w ramach projektu Arts, Business, Culture & Diplomacy. Autorami raportu są: Paweł Kotla, Karolina Huszcza, Zuzanna Jamróz, Karolina Kominiak, Julia Niewiadomy, Natalia Ratusiewicz, Aleksandra Rekuć.
Z wstępu: „Niniejszy raport, który przygotowała Fundacja Temida Arts & Business wraz z Instytutem Dyplomacji Gospodarczej, zainspirowany został okresem prawie 15 lat osobistych doświadczeń w pracy artystycznej i obserwacji wyniesionych z najważniejszych instytucji muzycznych Wlk. Brytanii, Rosji i krajów postsowieckich w charakterze dyrygenta i organizatora wydarzeń muzycznych. Wyjątkowa okazja, jaką było powierzenie w 2010 r. przez Instytut Adama Mickiewicza zadania powołania młodzieżowej orkiestry „I, Culture Orchestra” jako największego projektu Polskiej Prezydencji w Unii Europejskiej w 2011 r. i jednocześnie największej instytucji Partnerstwa Wschodniego UE , dawała także unikalną okazję do zainteresowania się rolą jaką muzyka klasyczna pełni w dyplomacji kulturalnej, szczególnie tej prowadzonej przez Federację Rosyjską, zarówno na Zachodzie jak i w byłych krajach postsowieckich .
Raport ten przygotowany został w poczuciu głębokiej wdzięczności wobec naszych ambasadorów i pracowników Instytutów Polskich i Ambasad RP w Armenii, Azerbejdżanie, Białorusi, Gruzji, Mołdawii i Ukrainie, czyli w krajach, które były częścią projektu „I, Culture Orchestra”, którzy zwracali uwagę na wagę poruszanych tutaj problemów na wiele lat przed tym zanim znalazły się one w centrum uwagi artystów, dziennikarzy i opinii publicznej na świecie. Szczególne podziękowania kieruję do pracowników Ambasady RP w Kiszyniowie i kolejnych naszych ambasadorów w Republice Mołdawii: Pana Artura Michalskiego i Pana Bartłomieja Zdaniuka, którzy przy każdej artystycznej wizycie w Kiszyniowie pozwalali mi czuć się w swojej rezydencji niemal jak w domu, nie szczędząc czasu na rozmowy, które pozwalały lepiej zrozumieć to, co działo się za naszą wschodnią granicą, a nawet mieli odwagę i determinację, żeby wesprzeć organizację koncertów muzyki polskiej nie tylko w Mołdawii, ale także dla środowisk polonijnych w okupowanym przez wojska rosyjskie Naddniestrzu. Było to niezwykle wzruszające, że mogliśmy nieść kulturę polską w miejsca, gdzie przez trudną sytuację polityczną artyści z Europy Zachodniej od prawie 30 lat niemal się nie pojawiali.
Ogromnie żałuję, że doświadczenia tam zdobyte udało się tylko w części wykorzystać w Białorusi, kiedy Ambasador Michalski objął w maju 2018 r. swoje stanowisko w Mińsku. Plany na rok 2020 były ambitne – festiwal polsko-białoruski w Grodnie i postawienie tam pomnika Czesława Niemena, wielki koncert muzyki Wojciecha Kilara w Teatrze Opery Narodowej w Mińsku, a także dalsze regularne koncerty muzyki polskiej z Narodową Operą, Państwową Filharmonią i Państwową Orkiestrą Kameralną Białorusi. W styczniu 2020 r., kiedy spotykaliśmy się z dyrekcjami tych instytucji, z burmistrzem Grodna i gubernatorem Okręgu Grodzieńskiego wydawało się, że jesteśmy o krok od przełomu, że wreszcie nastąpi ocieplenie relacji i Białoruś bardzo powoli, ale jednak konsekwentnie zacznie zbliżać się do Polski i Zachodu.
Niestety okazało się to jedynie marzeniem. Po kontrowersyjnych wyborach prezydenckich, protestach, atakach na opozycję i pandemii, tamtejszy reżim postanowił zdecydowanie zawrócić z drogi zbliżenia do Europy. W samo południe 9 października 2019 r. zarówno Ambasador Michalski jak i większość personelu naszej Ambasady i Instytutu Polskiego w Mińsku musieli przekroczyć granicę polsko-białoruską, żeby do dziś do kraju tego nie powrócić. Poczytuję sobie za niezwykły zaszczyt i wyjątkowe zrządzenie losu, że tego samego dnia wieczorem w mińskiej Filharmonii mogliśmy z doskonałymi polskimi solistami Janem Kalinowskim i Markiem Szlezerem i Państwową Orkiestrą Kameralną Białorusi wykonać zaplanowany wiele miesięcy wcześniej koncert, który miał okazać się naszym koncertem pożegnalnym z tym krajem. Napięcie jakie czuło się w wypełnionej także przedstawicielami białoruskiej opozycji sali, kiedy graliśmy polską muzykę a także antywojenną i przesyconą antystalinowskimi podtekstami „Symfonią kameralną” Szostakowicza pozostanie w naszej pamięci na zawsze. Cieszę się, że miałem tę wyjątkową okazję powiedzieć do publiczności parę słów pożegnania i zapewnić, że jako naród, niezależnie od tego co się jeszcze wydarzy, będą zawsze w naszych polskich sercach. Cieszy więc w momencie pisania tych słów, że jedynymi białoruskimi formacjami wojskowymi zaangażowanymi jak dotąd w wojnę w Ukrainie są walczące po stronie ukraińskiej oddziały ochotników z białoruskiego Pułku im. Konstantego Kalinowskiego .
Jednak doświadczenia i obserwacje, które zainspirowały przygotowanie tego raportu przychodziły także z innych źródeł: bliska współpraca z London Symphony Orchestra w latach 2007-2014 kiedy Walerij Giergijew był tam Pierwszym Dyrygentem, koncert na zaproszenie Jurija Temirkanowa z Filharmonią Petersburską w kwietniu 2008 r., a także występ z Polską Filharmonią Bałtycką na Usedomer Musikfestival w 2017 r. Były to wyjątkowe okazje, żeby z pierwszej ręki zaobserwować tworzenie się zjawisk, z których świat zdał sobie sprawę dopiero w lutym 2022 r. Wynikające z tego przemyślenia i ostrzeżenia zawarte zostały w webinarium przygotowanym w ramach Akademii Dyplomacji Kulturalnej dla fundacji Instytut Dyplomacji Gospodarczej jeszcze w grudniu 2021 r. Niestety już 3 miesiące później potwierdziła je tragiczna rzeczywistość nowej wojny.
Bardzo dziękuję współpracownikom zaproponowanym przez naszego partnera Instytut Dyplomacji Gospodarczej i członkom Instytutu za mrówczą pracę w wyszukaniu źródeł, które potwierdzały nasze dotychczasowe obserwacje, a także za przygotowanie poszczególnych rozdziałów tego raportu. To pozwoliło nam jeszcze lepiej zrozumieć to, co w ciągu ostatnich lat tak naprawdę się działo.
Na koniec chciałbym zadedykować ten raport dwóm wyjątkowym osobom: Irynie Polstiankinie – dyrektorce Konkursu Pianistycznego im. Vladimira Horowitza w Kijowie i Oleksandrowi Gornostaiowi – dyrektorowi Narodowej Orkiestry Symfonicznej Ukrainy, z którymi wielokrotnie mieliśmy okazję współpracować w ciągu ostatnich 12 lat i prowadzić długie rozmowy na tematy, o których można przeczytać w niniejszym raporcie. To ludzie absolutnie wyjątkowi – niezwykle profesjonalni, z pasją dbający o światowy poziom swoich instytucji i zespołów, otwarci na świat, a jednocześnie od wybuchu wojny z odwagą stawiający czoła wyzwaniom związanym z niesieniem światowej klasy kultury mieszkańcom Kijowa i Ukrainy w obliczu codziennego zagrożenia rosyjskimi bombardowaniami i atakami. Nie można mieć wątpliwości, że to właśnie takim ludziom, ich indywidualnej odwadze, zawdzięczamy to, że dzisiaj cała Ukraina jest zainspirowana do obrony wartości, które mają tak duże znaczenie dla przyszłości naszego świata. Mamy nadzieję, że wiedza zawarta w tym raporcie będzie dla nich choć drobnym wsparciem, a dla zachodniego świata kultury ostrzeżeniem, że niektóre artystyczne działania mogą niestety także w negatywny sposób wpływać na otaczający nas świat.
Leonard Bernstein powiedział kiedyś: „Muzyka nie zmienia świata, ale zmienia ludzi, którzy potem zmieniają świat”. Oby głębsza świadomość zaznaczonych tutaj zagadnień pozwoliła nam artystom angażować się tylko w te działania, które naszych odbiorców, a dzięki nim także otaczający świat, będą zmieniać na lepsze.”
Pełny raport dostępny jest tutaj
Arts, Business, Culture & Diplomacy jest kontynuacją Akademii Dyplomacji Kulturalnej.
To cykl artykułów, analiz, raportów i webinariów organizowanych przez Instytut Dyplomacji Gospodarczej i partnerów fundacji. Celem projektu jest pokazanie styku światów dyplomacji, kultury i biznesu, a także przybliżenie jak sfery dyplomacji, kultury i biznesu przeplatają się, oddziałują na siebie oraz jak mogą się wzajemnie wspierać. Cykl odpowiada m.in na pytanie jak kultura wpływa na prowadzenie działań dyplomatycznych, jak biznes może finansować kulturę czy też jak dyplomacja rozwija biznes.
