Polski instytucjonalny system wsparcia rozwoju przedsiębiorczości

Marianna Mazzucato w swojej słynnej książce „Przedsiębiorcze Państwo” zauważa, że państwo jest istotnym czynnikiem wspierającym rozwój innowacji i przedsiębiorczości. Identyfikuje kluczowe branże i sektory, które w ujęciu strategicznym i długoterminowym mogą przynieść największe korzyści dla całości gospodarki oraz wypromować rodzime marki na świecie. Przejawem takiego wsparcia jest finansowanie badań rozwojowych, dotacje udzielane sektorom uznanym za strategiczne i najbardziej innowacyjne czy udzielanie gwarancji kredytowych lub pożyczek.

W Polsce państwo wspiera innowacje i przedsiębiorczość za pomocą wyspecjalizowanych instytucji, które przybierają różne formy, tak jeśli chodzi o aktywność jak i o aspekt prawny. W niniejszym artykule postaram się przybliżyć te instytucje, nazywane rozwojowymi, z perspektywy prawnej, a także z perspektywy działalności, jaką prowadzą.

Instytucje rozwojowe – podstawy prawne

Instytucjonalne podstawy prawne wsparcia przedsiębiorczości w Polsce znajdują się w wielu rozproszonych ustawach, tworzących poszczególne organizacje. Najważniejsze z nich to:

ustawa o utworzeniu Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości;
ustawa o Banku Gospodarstwa Krajowego;
ustawa o wykonywaniu zadań z zakresu promocji polskiej gospodarki przez Polską Agencję Inwestycji i Handlu Spółka Akcyjna;
ustawa o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej;
ustawa o gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeniach eksportowych;
Kodeks Spółek Handlowych.

Na ich podstawie działają odpowiednio PARP, BGK, PAIH, KUKE (Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych) oraz PFR (Polski Fundusz Rozwoju) i ARP (Agencja Rozwoju Przemysłu). Większość z nich stanowią spółki akcyjne, będące własnością w części lub w większości Skarbu Państwa, reprezentowanego najczęściej przez Prezesa Rady Ministrów. Wszystkie te instytucje odpowiadają za poszczególne aspekty publicznego wsparcia przedsiębiorczości i przedsiębiorców.

Do 2019 r. nie było jednak w polskim systemie prawnym ustawy regulującej działalność wszystkich ww. instytucji – wszystkie działały indywidualnie, często dublując się w swoich działaniach. Brakowało też niezbędnej koordynacji wszystkich programów wsparcia i strategii w tym kierunku. Dlatego też w sierpniu ubiegłego roku nastąpiła kluczowa zmiana – w życie weszła ustawa o systemie instytucji rozwoju, regulująca prawne aspekty publicznych organizacji wspierających przedsiębiorczość.

Przede wszystkim ustawa określiła zasady funkcjonowania systemu instytucji rozwoju i tryb współpracy między instytucjami tworzącymi system instytucji rozwoju; rolę Polskiego Funduszu Rozwoju w takimi systemie, a także warunki finansowania. Jednocześnie określiła katalog instytucji rozwoju, które wszystkie weszły w skład Grupy PFR. Tymi instytucjami zostały wszystkie instytucje wymienione powyżej.

Ustawa wprowadziła mechanizmy koordynacji działań i współpracy pomiędzy organizacjami, jednocześnie gwarantując jednak autonomię w ramach przepisów prawa je tworzących oraz indywidualnych statutów. W tym celu powołana została Rada, określająca strategię działań Grupy. W jej skład weszli prezesi wszystkich instytucji rozwoju, z prezesem PFR jako przewodniczącym, jednak z zasadą równości głosów każdego członka Rady.

Katalog instytucji rozwojowych

Polski Fundusz Rozwoju

Polski Fundusz Rozwoju jest spółką akcyjną, należącą do Skarbu Państwa, której był on założycielem. Zadania PFR określa jego statut, a także ustawa o systemie wspierania rozwoju, wyznaczająca profil działalności spółki. Prowadzi on więc m.in. działalność związaną z zarządzaniem funduszami, rynkami finansowymi, udzielaniem kredytów i gwarancji, oraz, przede wszystkim, wsparciem w postaci usług finansowych i doradztwa. PFR oferuje dedykowane wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorców, a także dużych przedsiębiorstw.

Jednocześnie PFR pełni funkcję swego rodzaju „holdingu” wszystkich innych instytucji rozwoju oraz spółek zależnych (np. PFR Ventures czy PFR Nieruchomości), tworząc pod swoimi skrzydłami Grupę PFR (obejmującą instytucje rozwoju i, szerzej, spółki zależne PFR), a także zapewniając obsługę Rady Grupy.

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości

Agencja jest państwową osobą prawną. Zgodnie z ustawą o zarządzaniu mieniem państwowym państwową osobą prawną jest jednostka organizacyjna posiadająca osobowość prawną, utworzona w drodze ustawy lub na podstawie ustawy lub w wykonaniu ustawy przez organ administracji rządowej, w celu realizacji zadań publicznych. PARP realizuje zadania państwa z zakresu rozwoju:

przedsiębiorczości;
innowacyjności, w tym postępu technologicznego;
umiędzynarodowienia gospodarki, w tym eksportu;
społeczeństwa informacyjnego;
rynku pracy i kapitału ludzkiego;
regionalnego.

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości realizuje szereg projektów finansowanych z środków budżetu państwa oraz funduszy unijnych, m.in. Program Operacyjny Inteligentny Rozwój czy Program Operacyjny Polska Wschodnia.

Bank Gospodarstwa Krajowego

BGK jest jedną ze starszych instytucji wsparcia przedsiębiorców w Polsce, posiadających bogatą tradycję. Utworzony został bowiem w 1924. Do jego zadań należy m.in.:

wykonywanie czynności handlowych;
obsługa funduszy;
obsługa transakcji eksportowych.

BGK pełni istotną rolę w systemie instytucji rozwoju, aktywnie wspierając i finansując przedsiębiorczość, a także promując efektywne wykorzystywanie programów rozwojowych. Jego prezes jest równocześnie wiceprzewodniczącym Rady Grupy.

Warto nadmienić, że istotną aktywność BGK stanowi zainicjowany przez Bank Fundusz Trójmorza, grupujący państwa UE leżące w granicach morza Bałtyckiego, Czarnego i Adriatyku.

Polska Agencja Handlu i Inwestycji

PAIH jest spółką akcyjną, której zadania określa ustawa o wykonywaniu zadań z zakresu promocji polskiej gospodarki przez Polską Agencję Inwestycji i Handlu Spółka Akcyjna. Celem PAIH jest zwiększenie napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych do kraju oraz zasięgu i dynamiki umiędzynarodowienia polskich przedsiębiorstw.

PAIH posiada zagraniczne biura handlowe na całym świecie, udzielając przedsiębiorcom wsparcia w ich działalności, skupiając się przede wszystkim na doradztwie i szkoleniach.

Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych

KUKE jest spółką akcyjną, której udziałowcami są Skarb Państwa i BGK. Działalność spółki skupia się na ubezpieczaniu należności z tytułu sprzedaży towarów i usług z odroczonym terminem płatności, a także na udzielaniu gwarancji ubezpieczeniowych. Jako jedyny ubezpieczyciel w Polsce KUKE ma prawo do oferowania ubezpieczeń eksportowych gwarantowanych przez Skarb Państwa, a także ubezpiecza długoterminowe projekty eksportowe o charakterze inwestycyjnym

Agencja Rozwoju Przemysłu

ARP również jest spółka akcyjną, będącą własnością Skarbu Państwa, wspierającą restrukturyzację polskich przedsiębiorstw, a także wspierająca je w prowadzeniu i rozwijaniu działalności. Warto dodać, że ARP zarządza m.in. dwoma Specjalnymi Strefami Ekonomicznymi, czyli wyodrębnionymi administracyjnie częściami terytorium kraju, w której działalność gospodarcza może być prowadzona na preferencyjnych warunkach.

Podsumowanie

Kryzys związany z koronawirusem pokazał jak istotny jest system wspierania rozwoju w Polsce. Dzięki posiadaniu odpowiednich narzędzi i instytucji państwo mogło zapewnić utrzymanie płynności i miejsc pracy w wielu przedsiębiorstwach, a także wpłynąć na procesy wyhamowania gospodarczego. W celu walki z koronakryzysem PFR, w celu ochrony miejsc pracy i zapewnienia płynności, uruchomił tak zwaną „Tarczę Finansową”, czyli wsparcie o wartości 100 mld zł skierowanym do mikrofirm oraz małych, średnich i dużych przedsiębiorstw. Jak podaje Fundusz z wsparcia skorzystało 345 905 firm. BGK zapewnił przedsiębiorcom dostęp do pożyczek i system gwarancji oraz dopłat do kredytów, PARP z kolei udzielił dotacje na kapitał obrotowy.

Jednocześnie, za pomocą instytucji rozwoju, państwo może realizować przemyślane dalsze strategie rozwojowe, zmierzające do modernizacji, unowocześniania oraz wzmacniania gospodarki.

Kończąc, nadmienić warto, że powyżej zostały opisane jedynie instytucje ustawowo nazwane rozwojowymi. Do systemu wsparcia przedsiębiorczości należy także zaliczyć m.in. system Specjalnych Stref Ekonomicznych, wsparcie udzielane przez samorządy, w szczególności przez urzędy marszałkowskie i podległe im instytucje, a także inne instytucje publiczne, jak przykładowo Narodowe Centrum Badań i Rozwoju.

Artykuł został opublikowany w Biuletynie Centrum Analiz Strategicznych w Opolu, 7/2020.

Autor: Jakub Drożdż, Członek Zarządu Instytutu Dyplomacji Gospodarczej