Bliski Wschód, Orient – to obszar bogactwa zasobów energetycznych i niekończących się konfliktów, które z zaciekawieniem obserwujemy. Warto zastanowić się, jak istotne są zdarzenia mające tam miejsce dla pozostałych uczestników stosunków międzynarodowych.
Bliski Wschód
Państwa zaliczane do obszaru Bliskiego Wschodu, zwanego także Orientem to przede wszystkim: Afganistan, Arabia Saudyjska, Bahrajn, Cypr, Egipt, Irak, Iran, Izrael, Jemen, Jordania, Katar, Kuwejt, Liban, Oman, Syria, Turcja
i Zjednoczone Emiraty Arabskie. Zakres tych państw wyznaczany przez ekspertów nie jest jednakowy. Kontrowersji
nie budzi zakwalifikowanie do tego obszaru państw Żyznego Półksiężyca (Egipt, Izrael, Jordania, Liban, Syria, Irak)
i Półwyspu Arabskiego (Arabia Saudyjska, Bahrajn, Jemen, Katar, Kuwejt, Oman, ZEA). Jednak wątpliwości powstają
w przypadku uznawanej za „europejską” Turcji, czy też Grecji oraz Cypru. Wszelkie odmienności wynikają
z politycznych konotacji tego terminu, które powodują, że Bliski Wschód jest pojęciem dynamicznym, zależnym
od zachodzących na tych terytoriach zmian cywilizacyjno-kulturowych. Tereny Orientu są uważane za kolebkę dominujących starożytnych cywilizacji – Egiptu i Mezopotamii, oraz trzech wielkich religii: judaizmu, chrześcijaństwa, islamu. Ziemie Bliskiego wschodu mieszczą w sobie znaczne złoża ropy naftowej, szczególnie w regionie Zatoki Perskiej.
Omawiamy region, uprzednio ubogi nabrał większego znaczenia w związku z odkryciem na jego terenach bogactwa ropy naftowej na początku XX wieku oraz zwiększeniem w II połowie XX wieku zapotrzebowania USA na ten surowiec. Bliski Wschód posiada aż 64,5 % światowych rezerw ropy, a generuje ok. 1/3 jej światowej produkcji. Największymi złożami mogą się poszczycić przede wszystkim Arabia Saudyjski i Iran. Zarówno USA, jak i państwa europejskie
są w znacznym stopniu zależne od tej produkcji, ponieważ surowiec w nich wydobywany nie wystarcza na pokrycie wymaganego zapotrzebowania. Z kolei większość wydobytej na Bliskim Wschodzie ropy przeznaczona jest na eksport.
Z drugiej strony, gospodarka państw bogatych w te złoża jest bardzo uzależniona od wpływów ze sprzedaży tego surowca energetycznego. Ta dominacja sektora publicznego powoduje marginalną rolę przemysłu wytwórczego
oraz sektora prywatnego dla ich gospodarki. Doniosłe znaczenie Orientu wynika również z przebiegających przez niego kluczowych szlaków komunikacyjnych – krzyżujących się linii powietrznych łączących najważniejsze europejskie porty lotnicze z Afryką, Dalekim Wschodem i Australią oraz Kanału Sueskiego – drogi przez najważniejszy morski szlak światowego handlu.
Region konfliktów
Obszar bliskowschodni jest bogaty nie tylko w surowce energetyczne, ale obfituje także w liczne, nieustannie konflikty. Trwający i rozwijający się obecnie konflikt izraelsko-palestyński ma swoją genezę już pod koniec XIX wieku,
gdy w czasie Pierwszego Kongresu Syjonistycznego, dyskutowano o odbudowaniu państwa żydowskiego w Palestynie. Zapoczątkował on przemieszczanie się żydów na tereny Palestyny, trwające przez następne dziesięciolecia.
14 maja 1948 roku miała miejsce Proklamacja Państwa Izrael, czym żydowskie aspiracje zostały w końcu spełnione,
jednak na przełomie następnych dziesięcioleci obie strony podejmowały akty terroru, prowadzono wojny, dodatkowo
w konflikty włączały się zarówno sąsiednie państwa, jak i USA oraz ZSRR.
Wśród konfliktów wiele zostało wywołanych roszczeniami terytorialno-surowcowymi. Taki charakter miały zmagania pomiędzy Irakiem a Iranem. Wojna pomiędzy tymi państwami toczona w latach 1980-1988, a rozpoczęta inwazją
ze strony irackiej, wynikała z roszczeń obu państw do terenów przygranicznych, zasobnych w ropę naftową. Ostatecznie konflikt został zakończony wraz z umownym powrotem do stanu posiadania sprzed wybuchu wojny.
W roku 1990 Irak zaatakował Kuwejt, również z powodu posiadanych przez to państwo złóż ropy naftowej, rozpoczynając I Wojnę w Zatoce Perskiej. Wsparty przez Zachód Kuwejt przegrał potyczkę, a dodatkowo spotkał się
z nałożonymi na niego przez ONZ sankcjami – zmniejszeniem sprzedaży irackiej ropy naftowej, wprowadzeniem embargo na handel oraz znacznym odszkodowaniem za spowodowane zniszczenia.
Wybuchła w 2011 roku „Arabska Wiosna” była konfliktem o podłożu politycznym, rozpoczętym zamieszkami
i protestami, a spowodowanym dążeniem arabskiej ludność do demokratyzacji. Zapoczątkowana została w Tunezji,
a następnie silnie przeniosła się na tereny m.in. Egiptu, Jemenu i Syrii – gdzie przerodziła się w krwawą wojnę domową. Ostatecznie objęła aż 20 państw Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej. Spowodowała zmiany polityczne w państwach bliskowschodnich, m.in. obalenie rządu egipskiego i powstaniem Państwa Islamskiego (ISIS) – pokonanego w 2017 roku.
Konflikty bliskowschodnie a gospodarka światowa
Nie zapominajmy, że następujące po sobie utarczki państw bliskowschodnich niosą za sobą kolejne fale uchodźców napływających nie tylko do państw sąsiednich, ale również do państw europejskich. Jest to obciążeniem dla budżetu państw przyjmujących, z uwagi na to, że są one zmuszone ponieść koszty związane z och przyjęciem, asymilacją
i konieczna edukacją, a w momencie epidemii Covid-19, niesie to również zagrożenie dla zdrowia publicznego.
Jednak badania wykazują, że mimo początkowych obciążeń finansowych dla państwa przyjmującego, w kilka lat
po przybyciu do kraju, stają się oni cennym nabytkiem dla gospodarki. Jak wynika raportu francuskich ekonomistów opublikowanego w 2018 roku magazynie naukowym Science Advances, opierającego się na danych z lat 1985-2015 – „uchodźcy, którzy przybyli do Europy podnieśli wydajność gospodarek krajów, do których przybyli, doprowadzili
do zmniejszenia bezrobocia a ich obecność nie skutkowała nadmiernym obciążeniem wydatków publicznych”.
Nie bez znaczenia dla gospodarki światowej pozostaje fakt, że zarówno USA, jak i państwa europejskie są w znacznym stopniu zależne od tej produkcji, ponieważ surowiec w nich wydobywany nie wystarcza na pokrycie wymaganego zapotrzebowania. Z kolei większość wydobytej na Bliskim Wschodzie ropy przeznaczona jest na eksport. Z drugiej strony, gospodarka państw bogatych w te złoża jest bardzo uzależniona od wpływów ze sprzedaży tego surowca energetycznego. Ta dominacja sektora publicznego powoduje marginalną rolę przemysłu wytwórczego oraz sektora prywatnego dla ich gospodarki. Dlatego też istotne jest to, czy sytuacja polityczna i władza w tych państwach są stabilne. Te kraje również są świadome swojej pozycji z tego wynikającej, dlatego m.in. w roku 1960 w Bagdadzie powstała międzynarodowa organizacja zrzeszająca 13 państw produkujących ropę naftową. OPEC (Organization of the Petroleum Exporting Countries) swoimi działaniami ujednolica politykę wydobycia ropy oraz ma wpływ na jej ceny.
Ropa „rządzi światem”
Źródło: https://www.macrotrends.net/1369/crude-oil-price-history-chart
Kluczowe znaczenie ropy naftowej wynika z faktu, że wielkość popytu na nią jest niezależna od jej ceny. Stanowi ona
ok. 35-40% światowej energii, jest najważniejszym surowcem dla przemysłu chemicznego – determinuje rozwój gospodarki. Wrażliwość ceny tego surowca na sytuację bliskowschodnią pokazuje fakt, że przez około sto lat wykazywała się ona stabilnym poziomem, jednak wzrosła, kiedy po wojnie arabsko-izraelskiej w 1973 roku
OPEC zablokowała eksport na Zachód, doprowadzając do aż czterokrotnego wzrostu cen ropy naftowej, w ciągu jedynie
6 miesięcy. Uważa się, że sytuacja ta spowodowała kryzys gospodarczy, którego zakres objął wszystkie kraje wysoko uprzemysłowione i dotknął wszystkie dziedziny światowej gospodarki. Podobnie, ceny ropy wzrosły trzykrotnie
po rewolucji w Iranie w 1979 roku oraz po Wojnach w Zatoce Perskiej i ostatniej wojnie w Iraku. W 2019 roku,
gdy miał miejsce atak dronów na saudyjskie instalacje naftowe ceny znacząco poszły w górę. Warto zaznaczyć,
że nie wszystkie konflikty w tym rejonie mają taki skutek, ponieważ nie wszystkie z tych państw należą do istotnych eksporterów ropy. Przykładem może być fakt, że niedawne przejęcie władzy przez Taliban w Afganistanie
nie spowodowało istotnego poruszenia na rynku. Zmagania wojenne, zwłaszcza te w rejonach obfitujących w złoża,
na które rynek światowy jest wrażliwy, mogą powodować destabilizację na rynkach światowych, wzmagać niepewność
i przynosić odejście od dotychczas przewidywalnych schematów gospodarczych. Dlatego też państwa zachodnie dbają
o swoją dominację w rejonie Orientu, która nie tylko zapewnia im bezpieczeństwo energetyczne, ale daje także przewagę i kontrolę gospodarkami pozostałych państw na arenie międzynarodowej.
Autor:
Sylwia Swierżewska
Źródła:
- Arslan R. Znaczenie Bliskiego Wschodu ze względu na jego cechy geopolityczne, geoekonomiczne i geokulturowe. Zeszyty Naukowe Uczelni Vistula 34/2014, str. 91-125
- http://www.bbc.co.uk/polish/specials/1643_oil_world/page3.shtml
- https://biznes.wprost.pl/gospodarka/przemysl/10481552/ceny-ropy-naftowej-sytuacja-w-afganistanie-nie-wywolala-zamieszania-na-rynku.html
- https://www.energetyka24.com/ceny-ropy-spadaja-po-bliskowschodnich-turbulencjach
- http://geografia24.pl/bliski-wschod-region-konfliktow/
- https://www.konflikty.pl/historia/czasy-najnowsze/bliski-wschod-w-rozwazaniach-pojeciowych-i-geograficznych/
- https://www.money.pl/gielda/ropa-drozsza-po-wydarzeniach-na-bliskim-wschodzie-6425432817805441a.html
- https://www.pb.pl/ataki-usa-na-bliskim-wschodzie-co-znacza-dla-rynku-ropy-naftowej-979054
- Pangsy-Kania S. (2017). Ropa naftowa jako strategiczny surowiec gospodarki światowej: przyczyny i skutki wahań cen w latach 1970-2017. W: M. Maciejewski, K. Wach (red.), Handel zagraniczny i biznes międzynarodowy we współczesnej gospodarce. Kraków: Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, s. 439-447.
- https://www.rp.pl/Uchodzcy/180629858-Naukowcy-Przyjmowanie-uchodzcow-pomaga-gospodarce.html
- https://www.thebalance.com/opec-oil-embargo-causes-and-effects-of-the-crisis-3305806
- https://pl.wikipedia.org/wiki/OPEC
- https://zpe.gov.pl/a/konflikty-bliskowschodnie/DnS4cIeDg
