Stosunki polsko-brazylijskie. Kilka słów o współpracy gospodarczej.
Autor: Marcjanna Szumska
Brazylia jest największym państwem w regionie Ameryki Łacińskiej i Karaibów. Przewyższa inne kraje pod względem ilości mieszkańców oraz sytuacji gospodarczej, bowiem jest największą ekonomią na kontynencie (a dwunastą na świecie)[1]. Trzy największe miasta Brazylii: São Paulo (21,2 mln), Rio de Janeiro (12,4 mln), Belo Horizonte (5,1 mln) przewyższają ilość ludności w Polsce (która w roku 2024 wynosiła 36,6 miliona mieszkańców), a sama Brazylia liczy blisko 204 milionów ludzi[2]. W 2023 roku PKB całkowite wyniosło 2,173 miliarda USD, a PKB per capita 20,001 miliarda USD. W czasie pandemii koronawirusa, PKB Brazylii zmalało o 4,6%, a PKB per capita o 4,1%[3]. Sytuacja zaczęła się normalizować w czwartym kwartale 2023 roku, kiedy PKB realne wzrosło o 2,2% w porównaniu z rokiem poprzednim. Przyczyną wzrostu była prężna działalność sektora usług i silna produkcja rolna, która stanowiła podstawę brazylijskiego eksportu (w 2023 r. eksport towarów wyniósł 314,1 miliarda euro). Głównymi partnerami kraju są Chiny, Stany Zjednoczone i Argentyna (do Polski trafia 0,5% eksportu brazylijskiego). Najczęściej eksportowanymi produktami są soja, kawa, rudy i koncentraty żelaza, oleje ropy naftowej, cukier trzcinowy oraz buraczany, czy kukurydza. Brazylia natomiast importuje głównie samochody i pojazdy silnikowe (oraz części do tych produktów), turbiny gazowe, czy urządzenia przemysłowe[4]. Pomimo ogromnego potencjału gospodarczego i ludnościowego, kraj zmaga się z nierównościami podziału dochodu między obywatelami, co ujawnia współczynnik Giniego wynoszący 52,9%.
Wybuch pandemii COVID-19 uwydatnił rosnące problemu brazylijskiej gospodarki. PKB per capita według parytetu siły nabywczej pozostawało na niemal niezmiennym poziomie od 10 lat. Pogorszenie sytuacji gospodarczej rozpoczęło się blisko dekadę temu, kiedy Policja Federalna rozpoczęła dochodzenie w sprawie korupcji w sektorze naftowym, co doprowadziło do licznych aresztowań osób decyzyjnych (dyrektorzy PETROBRAS, właściciele Odebrecht, czy Andrade Guitierrez)[5]. Skandal korupcyjny związany z PETROBRASem doprowadził do poważnego kryzysu politycznego i gospodarczego, co było przyczyną zawieszenia kluczowych inwestycji, wzrostu inflacji oraz milionowymi protestami społecznymi (które finalnie zakończyły się impeachmentem prezydentki Dilmy Rousseff kończąc 14 letni okres rządów Partii Pracujących, zapoczątkowany przez prezydenta Inacio Lula da Silva w 2003 roku)[6]. Prezydentka Rouseff została zastąpiona przez wiceprezydenta Michel Temera, który sprawował ten urząd do 2018 roku. Czas jego rządów początkowo zbiegł się z sukcesami brazylijskiej gospodarki – dzięki hossie na rynku surowców podniósł się poziom życia najbiedniejszej klasy społecznej (kosztem klasy średniej) oraz rozwojem sektora naftowego[7]. Niestety niedługo później w wyniku politycznego zawirowania, gospodarka ponownie odczuła poważne straty (z wyjątkiem sektora rolno-spożywczego), a wskaźnik bezrobocia wzrósł do 15% w 2017 roku. Kolejnym prezydentem został Jair Bolsonaro – niezwiązany z żadną tradycyjną partią polityczną, antysystemowy i kontrowersyjny polityk, który zapowiedział walkę z korupcją i przestępczością. Od 2023 roku urząd prezydenta obejmuje wspomniany wcześniej polityk, Inacio Lula da Silva. Kampania prezydencka była niezwykle intensywna, a podczas inauguracji na urząd prezydenta doszło do próby zamachu stanu, przeprowadzonej przez zwolenników Bolsonaro.
Przyjrzyjmy się teraz relacjom pomiędzy Polską, a Brazylią, w szczególności stosunkom gospodarczym. W Brazylii znajduje się ambasada polska w Brasilii, konsulat generalny RP w Kurytybie, cztery konsulaty honorowe (Manaus, Belo Horizonte, São Paulo i Porto Alegre) oraz ataszat wojskowy. To właśnie z Brazylią Polska ma najdłuższą historię stosunków dyplomatycznych, z całego regionu Ameryki Południowej i Karaibów. Powodem były duże fale emigracji Polonii na przełomie XIX-XX wieku. Co więcej, Ruy Barbosa de Oliveira, brazylijski mąż stanu, polityk i dyplomata, wielokrotnie zabierał głos na arenie międzynarodowej, w sprawie przywrócenia polskiej państwowości. Przykładem było wystąpienie na II Międzynarodowej Konferencji Pokojowej w Hadze w 1907 roku, kiedy Ruy Barbosa de Oliveira opowiadał się za odzyskaniem niepodległości przez Polskę[8]. Brazylia oficjalnie uznała państwo polskie w 1919 roku, a rok później państwa nawiązały stosunki dyplomatyczne na poziomie poselstw (w tym czasie Polska nawiązała również relacje z Urugwajem, Paragwajem i Chile).
Rozwój współpracy gospodarczej rozpoczął się w latach 50. XX wieku, a już w latach 70. rząd brazylijski przedstawił korzystne warunki kredytów na finansowanie eksportu z Brazylii do Polski[9]. To w tamtym okresie zostało podpisane porozumienie w sprawie transportu morskiego z dnia 26 listopada 1976 roku. Kolejne ważne umowy gospodarcze pomiędzy krajami były zawierane już w okresie III RP i dotyczyły następujących kwestii: współpracy naukowo-technicznej (z dnia 5 września 1996 r.), ruchu bezwizowego (podpisana 14 lipca 1999 r.), usług lotniczych (podpisana 13 marca 2000 r.)[10]. Kolejna umowa dotyczyła współpracy we wzajemnej promocji gospodarczej, została zawarta pomiędzy Polską Agencję Informacji i Inwestycji Zagranicznych a brazylijską Agencją Promocji Eksportu i Inwestycji APEX w 2008 roku. Rok później została podpisana deklaracja pomiędzy Ministerstwem Rozwoju, Przemysłu i Handlu Zagranicznego Brazylii, a Ministerstwem Gospodarki RP o wzajemnej współpracy (przewidziano w niej cykliczne spotkania grupy roboczej). Warto zauważyć, że przystąpienie Polski do Unii Europejskiej również wpłynęło na zwiększenie dwustronnych obrotów handlowych (w szczególności na import z Brazylii), z powodu niższych ceł stosowanych na terenie UE[11]. Od lat 90. XX wieku obserwuje się działania wspierające polski eksport i pomagające polskim przedsiębiorcom w zdobywaniu brazylijskiego rynku. Doskonałym przykładem jest działalność polsko-brazylijskich izb handlowych, które wymieniają się doświadczeniami, w celu lepszego poznawania specyfiki rynku obu krajów. Aktualnie w Brazylii działa izba regionalna przy zrzeszeniu handlowym Rio de Janeiro, czy brazylijsko-polska izba handlowo-przemysłowa w São Paulo. W Warszawie natomiast od 1995 roku funkcjonuje polsko-brazylijska izba gospodarcza.
Według danych OEC (The Observatory of Economic Complexity), polski eksport w 2022 roku wyniósł 839 milionów USD, z czego najwięcej eksportowano: kauczuku syntetycznego (9,28%), turbin gazowych (8,9%), pojazdów jednośladowych i części do motorów (7,67%)[12]. Import brazylijskich produktów w 2022 roku wyniósł 1,7 miliarda USD, z czego najwięcej importowaliśmy: mączki sojowej (20,4%), rudy miedzi (22,3%), samolotów i helikopterów (12,9%), czy samochodów (10,8%)[13]. Przedsiębiorcy zainteresowani wejściem na brazylijski rynek mogą zapoznać się z informatorami rynkowymi i przewodnikami dla polskich eksporterów, przygotowanych przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych, czy Ministerstwo Gospodarki. Warto również pamiętać o różnicach kulturowych, które obecne są również w kulturze biznesu. Brazylia to kraj o silnie kolektywistycznym charakterze, gdzie kluczową rolę spełniają rozmowy negocjacyjne i budowanie relacji[14]. Co więcej, ważnym elementem tamtejszej kultury jest również duża akceptacja dla społecznej hierarchii, co może wydłużać proces podejmowania decyzji. W miarę możliwości, polski przedsiębiorca powinien dostarczyć stosowne dokumenty w języku portugalskim, a jeżeli po spotkaniu nie spotka się z aprobatą klienta, nie należy kontynuować kontaktu, ponieważ brazylijscy biznesmeni rzadko wyrażają brak zainteresowania wprost. Przede wszystkim należy jednak pamiętać, aby rozmowa nie schodziła na tematy związane z brazylijską polityką, albo krytyką brazylijskiej kultury.
Brazylia jest bez wątpienia krajem, który nie mieści się w standardowych kategoriach wpływów amerykańskich, chińskich ani rosyjskich. Kraj jest członkiem BRICS (razem z Indiami, Chinami i Rosją), co zwiększyło autonomię i rolę Brazylii jako regionalnej potęgi, a nawet mocarstwa. Od lat jest głosem Południa, którego używa w czasie rozmów w Międzynarodowej Organizacji Handlu, czy Międzynarodowym Funduszu Walutowym, gdzie porusza tematy szczególnie ważne dla regionu. Co więcej, Brazylia jest prowodyrem dwóch regionalnych organizacji: MERCOSUR (która jest najważniejszą regionalną organizacją ekonomiczną) i UNASUR (Unia Narodów Północnoamerykańskich)[15]. W przyszłym roku, Brazylia obejmie przewodnictwo w G20, podczas której będzie dążyć do wzmocnienia swojej globalnej pozycji. Jednocześnie Brazylia zapowiada, że zamierza bronić interesów krajów rozwijających się[16]. Od lat mówi się o potrzebie reformy stałych członków Rady Bezpieczeństwa ONZ, w której mieliby zasiadać Brazylia, Niemcy, albo Indie. Jednakże czy obecni stali członkowie RB ONZ zgodzą się na potencjalną reformę tego organu? Odpowiedź wydaje się wątpliwa.
Przypisy:
[1] G. Chrostowski, Nierówności w Brazylii są ogromne! Co może zrobić rząd?, Obserwator gospodarczy, 26.06.2023.
https://obserwatorgospodarczy.pl/2023/06/26/nierownosci-w-brazylii-sa-ogromne-co-moze-zrobic-rzad/ [dostęp z dnia 11.07.2024]
[2] J. Frączyk, Polska wyludnia się najszybciej w Europie. Aż 133 tys. osób mniej, Business Insider, 11.07.2024.
https://businessinsider.com.pl/gospodarka/polska-wyludnia-sie-najszybciej-w-europie-az-133-tys-osob-mniej/14h8bhr
[3] Brazylia, Platforma Wsparcia Eksportu Bank Polski, 2024.
[4] Tamże.
[5] Brazylia, Ministerstwo Rozwoju, 2018.
[6] Tamże.
[7] Tamże.
[8] Polska – Ameryka Łacińska i Karaiby. Stare i nowe wyzwania, Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Departament Ameryki, Warszawa, 2021.
[9] J. Łapaj-Kucharska, Polityka zagraniczna Polski wobec Ameryki Łacińskiej w okresie pozimnowojennym, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, 2020.
[10] Brazylia, Ministerstwo Rozwoju, 2018.
[11] J. Łapaj-Kucharska, Polityka zagraniczna Polski wobec Ameryki Łacińskiej w okresie pozimnowojennym, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, 2020.
[12] Poland/Brazil, OEC World, 2022.
https://oec.world/en/profile/bilateral-country/pol/partner/bra [dostęp z dnia 23.07.2024]
[13] Tamże.
[14] Brazylia. Przewodnik rynkowy, Polska Agencja Inwestycji i Handlu S. A., Warszawa, 2022.
[15] R. Łoś, Siła Brazylii we współczesnym świecie, Studia Politologiczne, 2021.
[16] B. Znojek, Przewodnictwo Brazylii w G20 – prymat interesów Globalnego Południa, PISM, 27.02.2022.
Bibliografia:
- Brazylia, Ministerstwo Rozwoju, 2018.
-
Brazylia, Platforma Wsparcia Eksportu Bank Polski, 2024.
-
Brazylia. Przewodnik rynkowy, Polska Agencja Inwestycji i Handlu S. A., Warszawa, 2022.
-
G. Chrostowski, Nierówności w Brazylii są ogromne! Co może zrobić rząd?, Obserwator gospodarczy, 26.06.2023.
https://obserwatorgospodarczy.pl/2023/06/26/nierownosci-w-brazylii-sa-ogromne-co-moze-zrobic-rzad/ -
J. Frączyk, Polska wyludnia się najszybciej w Europie. Aż 133 tys. osób mniej, Business Insider, 11.07.2024.
https://businessinsider.com.pl/gospodarka/polska-wyludnia-sie-najszybciej-w-europie-az-133-tys-osob-mniej/14h8bhr -
Poland/Brazil, OEC World, 2022.
https://oec.world/en/profile/bilateral-country/pol/partner/bra [dostęp z dnia 23.07.2024] -
Polska – Ameryka Łacińska i Karaiby. Stare i nowe wyzwania, Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Departament Ameryki, Warszawa, 2021.
-
J. Łapaj-Kucharska, Polityka zagraniczna Polski wobec Ameryki Łacińskiej w okresie pozimnowojennym, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, 2020.
-
R. Łoś, Siła Brazylii we współczesnym świecie, Studia Politologiczne, 2021.
-
B. Znojek, Przewodnictwo Brazylii w G20 – prymat interesów Globalnego Południa, PISM, 27.02.2022.
Dla naszych patronów przygotowujemy comiesięczny biuletyn o nazwie #AtomowyKompas. W jego ramach prowadzić będziemy:
– przegląd prasy dot. tematyki atomowej dyplomacji – wyciąg z najważniejszymi informacjami;
– dedykowane analizy oraz komentarze dot. tematyki atomowej dyplomacji.
Dostęp do Atomowego Kompasu będą mieć osoby, które wesprą nas poprzez portal Patronite.
Projekt sfinansowano z środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach PROO 4.